Αδειάζει το Καραβάν Σαράι, αλλάζει η Εγνατία

Σε λίγες ημέρες αρχίζει η διαδικασία μετακόμισης των υπηρεσιών του δήμου Θεσσαλονίκης στο νέο δημαρχιακό μέγαρο. Το Καραβάν Σαράι, όπου στεγαζόταν επί 52 χρόνια, θα αδειάσει, ενώ πληθαίνουν οι φήμες και τα ερωτηματικά για την τύχη του.

Της Χριστίνας Ταχιάου


Από την άλλη η Στοά Χιρς θα γεμίσει και πάλι ζωή έπειτα από τέσσερα χρόνια ανακατασκευής, καθώς σε ενάμιση μήνα θα ανοίξει, με τη φιλοδοξία να προσελκύσει ακόμη περισσότερο κόσμο στο κέντρο.

ΚΑΡΑΒΑΝ ΣΑΡΑΙ Μύθοι και πραγματικότητα

Οι φήμες λένε ότι πριν από ένα, δύο χρόνια το Καραβάν Σαράι ήταν περιζήτητο στους κτηματομεσιτικούς και τους επιχειρηματικούς κύκλους. Η επικείμενη μετακόμιση του δήμου Θεσσαλονίκης θα άφηνε ελεύθερο ένα τεράστιο κτίριο στο κέντρο της πόλης, δίπλα στη στάση του αυριανού μετρό, πασίγνωστο και ιδανικό, για να γίνει εμπορικό κέντρο.
Η πραγματικότητα όμως είναι λίγο διαφορετική. Αφενός η μετακόμιση του δήμου καθυστέρησε και συνέπεσε με την οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα οι αποφάσεις για επενδύσεις να μη λαμβάνονται εύκολα. Αφετέρου η μελλοντική αξιοποίηση του Καραβάν Σαράι εξαρτάται από τις βουλές των ιδιοκτητών, οι οποίοι δεν είναι ένας και δύο. Το μεγαλύτερο μέρος του κτιρίου ανήκει στους κληρονόμους των Χρήστου και Δημητρίου Δήμου με καταγωγή από την Καστοριά, ενώ υπάρχει και η εταιρεία «Καραβάν Σαράι Α.Ε.», στην οποία ανήκουν ο δεύτερος και ο τρίτος όροφος.
Ενδιαφέρον επενδυτών για το κτίριο μετά την αποχώρηση του δήμου Θεσσαλονίκης όντως υπήρχε, όμως τα δεδομένα έχουν αλλάξει δραματικά. «Προ κρίσης είχαν εμφανιστεί κάποιοι. Μάλιστα ορισμένοι εκ των συνιδιοκτητών ανησυχούσαν από χρόνια για την τύχη του κτιρίου. Όμως πλέον το ενδιαφέρον είναι σχεδόν ανύπαρκτο και η μελλοντική αξιοποίηση φαίνεται πολύ δύσκολη. Όλοι περιμένουν να φύγει ο δήμος, για να δουν τι θα γίνει. Πάντως φυσικά και θα αναζητηθεί τρόπος εκμετάλλευσης», διευκρινίζει ο δικηγόρος ενός από τους συνιδιοκτήτες. Οι περισσότεροι εξ αυτών αποφεύγουν να μιλήσουν για το μέλλον του κτιρίου, ενώ ο εκπρόσωπος της εταιρείας «Καραβάν Σαράι Α.Ε.» αρνήθηκε να κάνει στη «Θ» οποιαδήποτε δήλωση.
Ορισμένοι κάνουν λόγο για πιθανότητες κατεδάφισης του κτιρίου, το οποίο δεν είναι χαρακτηρισμένο μνημείο ούτε ιστορικός τόπος. «Αυτό το σενάριο δεν φαίνεται πιθανό», διευκρινίζει άνθρωπος που ασχολείται με την ιστορία της Θεσσαλονίκης. «Στην άδεια οικοδόμησης που εκδόθηκε στη διάρκεια του μεσοπολέμου υπήρχαν περιορισμοί, καθώς στο σημείο εκείνο βρισκόταν το μεγάλο Καραβάν Σαράι και ουδείς γνωρίζει τι μπορεί να βρεθεί σκάβοντας. Ποιος θα ρισκάρει κάτι τέτοιο;».
Στο Καραβάν Σαράι εκτός των υπηρεσιών του δήμου Θεσσαλονίκης στεγάζονται άλλα 36 καταστήματα. Το ποσό που καταβάλλει ο δήμος για ενοίκια στο κτίριο της Βενιζέλου 45 ανέρχεται σε 1.000.000 ευρώ ετησίως σύμφωνα με δήλωση του ίδιου του δημάρχου Βασίλη Παπαγεωργόπουλου.

Πραματευτές, ταξιδευτές και τουρίστες

Το κτίριο ανεγέρθηκε στο μεσοπόλεμο στο χώρο όπου βρισκόταν το Μεγάλο Καραβάν Σαράι της Θεσσαλονίκης, η ύπαρξη του οποίου χρονολογούταν από τα τέλη του 15ου αιώνα. Τα σεράγια ήταν πανδοχεία που φιλοξενούσαν ταξιδιώτες και μέσα στο χρόνο εξελίχθηκαν και σε εμπορικά κέντρα. Η Θεσσαλονίκη ως πόλη με σημαντική εμπορική κίνηση δεχόταν επισκέπτες αδιαλείπτως από ιδρύσεώς της, αν και ο τουρισμός δεν ήρθε παρά στα μέσα του 19ου αιώνα. Το Μεγάλο Καραβάν Σαράι και το Μικρό Καραβάν Σαράι -για τη θέση του οποίου δεν υπάρχουν στοιχεία- ήταν τα σημεία αναφοράς για τη διαμονή των επισκεπτών στην πόλη. Διέθεταν καταστήματα, δωμάτια, εσωτερική αυλή και στοές. Το Μεγάλο Καραβάν Σαράι βρισκόταν στο επίκεντρο της εμπορικής ζωής της Θεσσαλονίκης για περίπου 400 χρόνια.
Στη θέση εκείνη στο μεσοπόλεμο κτίστηκε ένα τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής ορθογώνιο οικοδόμημα, το οποίο έγινε αντικείμενο δικαστικής διαμάχης ανάμεσα σε δύο φλωρινιώτες εργολάβους και έναν επιχειρηματία από την Καστοριά με αφορμή ένα δάνειο για την ανέγερσή του. Αποτέλεσμα ήταν να σταματήσουν οι εργασίες και το κουφάρι να ορθώνεται σε ένα από τα κεντρικότερα σημεία της πόλης για περισσότερα από 30 χρόνια.

Οι πρόσφυγες του εμφυλίου

Στον εμφύλιο το κουφάρι καταλήφθηκε από πρόσφυγες από χωριά της Μακεδονίας που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη, για να ξεφύγουν από τα δεινά του πολέμου. Το κουφάρι, ένας σκελετός από μπετόν χωρίς πόρτες, παράθυρα και τζάμια, καλύφθηκε από σεντόνια και υφάσματα, προκειμένου οι φιλοξενούμενοί του να προφυλάσσονται. Με αυτήν την πτυχή της ιστορίας ασχολήθηκε ο σκηνοθέτης Τάσος Ψαρράς στην ταινία «Καραβάν Σαράι», αποδίδοντας εκπληκτικά το πνεύμα και το κλίμα της εποχής στο άχαρο κτίριο.

Πρώτος και μοναδικός ένοικος

Στη δεκαετία του ’50 οι εργολάβοι και ο επιχειρηματίας κατέληξαν σε εξωδικαστικό συμβιβασμό για την κυριότητα του κτιρίου. Το μεγαλύτερο μέρος του πέρασε στην οικογένεια Δήμου από την Καστοριά, όπου και παραμένει έως σήμερα. Το 1958 το Καραβάν Σαράι ενοικιάστηκε στο δήμο Θεσσαλονίκης, ο οποίος παραμένει εκεί έως και σήμερα. Η μετακόμισή του, στο αμέσως προσεχές διάστημα, σημαίνει μία νέα εποχή τόσο για τον ίδιο το δήμο όσο και για το κτίριο.

Ιστορίες ενός δημαρχείου

Η πρώτη εγκατάσταση δημοτικής αρχής στην πόλη χρονολογείται στα 1869, όταν νόμος της οθωμανικής αυτοκρατορίας θέσπισε για πρώτη φορά την ανάδειξη δημοτικών αρχών στις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας. Η νεοσύστατη δημοτική αρχή στεγάστηκε σε κτίριο κοντά στο Μεγάλο Καραβάν Σαράι και το Τέμενος Χαμζά Μπέη. Θεωρείται ότι πρόκειται για την οδό Ίωνος Δραγούμη, που τότε ονομαζόταν Vellediye (Δημαρχία). Μετά την πυρκαγιά του 1917 και το πολεοδομικό σχέδιο Εμπράρ αποφασίστηκε η ανέγερση δημαρχείου και δικαστικού μεγάρου στο χώρο όπου βρέθηκε -κατά τη διάρκεια των ανασκαφών- η Αρχαία Αγορά. Φυσικά οι εργασίες σταμάτησαν. Είχε προηγηθεί όμως η αναγγελία διαγωνισμού για την εκπόνηση μελέτης από το δήμαρχο Πέτρο Συνδίκα το 1923, αλλά δεν υπήρξε αποτέλεσμα. Κι όπως γράφηκε σε σχόλιο του «Μακεδονικού Ημερολογίου», «το Δημαρχείο δεν πραγματοποιήθη, διότι δύο τραστ αρχιτεκτόνων υποστηριζόμενα έκαστον από δύο πολιτικά κόμματα της εποχής εκείνης αλληλοτορπιλίζοντο…».
Έως το 1941 το δημαρχείο στεγαζόταν στην οδό Μανουσογιαννάκη, για να μεταφερθεί το 1942 στην περιοχή του Συντριβανίου. Από εκείνη τη χρονιά έως τη μετακόμιση στο Καραβάν Σαράι στεγάστηκε σε κτίριο της οδού Μητροπόλεως, σχεδόν στο ύψος της πλατείας Ελευθερίας.

Τα εγκαίνια του "νέου"

Το νέο δημαρχιακό μέγαρο εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2009 με ενθουσιασμό από το δήμαρχο και αποδοκιμασίες από τους επικριτές του, οι οποίοι επέλεξαν να παρακολουθήσουν την τελετή από το απέναντι πεζοδρόμιο. Όμως η οφειλή 6,5 εκατομμυρίων ευρώ από τα συνολικά 55 εκατομμύρια που κόστισε το κτίριο χώριζε το δήμαρχο από το γραφείο με την υπέροχη θέα στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Η πρόσφατη πληρωμή του ποσού οδήγησε στην ανακοίνωση ότι στις 15 Ιουλίου αρχίζει η μετακόμιση στο νέο δημαρχείο, άρα και η εκκένωση του Καραβάν Σαράι.
Από το 1869 έως σήμερα 62 δήμαρχοι έχουν καθίσει στο «θώκο». Ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος είναι αυτός στον οποίο έλαχε να εγκατασταθεί έστω και για λίγους μήνες στο πρώτο ιδιόκτητο δημαρχείο στην ιστορία. Όπως δήλωσε πρόσφατα πάντως, θα είναι ο τελευταίος που θα αποχωρήσει από το Καραβάν Σαράι…

ΣΤΟΑ ΧΙΡΣ Συνάντηση αρχαίου, κλασικού και μοντέρνου

Έως το τέλος Αυγούστου αναμένονται τα εγκαίνια του νέου πολυκαταστήματος της Θεσσαλονίκης. Η ανακατασκευή της Στοάς Χιρς αναβαθμίζει το συγκεκριμένο τετράγωνο ως το πλέον σύγχρονο σημείο του κέντρου της πόλης.
Τέσσερα χρόνια κράτησαν οι εργασίες ανακατασκευής. Τα πολυκαταστήματα notosgalleries και Public θα στεγαστούν στον υπερσύγχρονο χώρο των εννέα επιπέδων, συνολικής έκτασης 12.000 τετραγωνικών μέτρων, και αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά στην τόνωση της εμπορικής κίνησης του κέντρου.
Η Στοά Χιρς συνδέει τις οδούς Μητροπόλεως και Τσιμισκή και κατασκευάστηκε την περίοδο 1963-1969. Είναι γνωστή και ως Στοά Τόττη, καθώς εκεί λειτούργησε για χρόνια το ομώνυμο καφέ, όπως και η ντισκοτέκ «Μάξι». Από τότε έως και το 2006 στεγάστηκαν δεκάδες καταστήματα, ενώ πολλοί χώροι χρησιμοποιήθηκαν από την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, στην οποία ανήκει το ακίνητο. Ουσιαστικά ήταν το πρώτο εμπορικό κέντρο της Τσιμισκή.
Το κτίριο κατασκευάστηκε σε διάφορες φάσεις με πρώτη αυτή στη διάρκεια του μεσοπολέμου, με σειρά ισόγειων καταστημάτων με πρόσοψη στην Τσιμισκή. Η διάνοιξη της στοάς και η διαμόρφωση του υπογείου έγιναν στη δεκαετία του ’60.
Το κτίριο δεν έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του «ιστορικού τόπου της Θεσσαλονίκης» και προστατεύεται από το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού. Στην ανακατασκευή του διατηρήθηκε ο μοντέρνος κλασικισμός, που χαρακτήριζε την εποχή στην οποία δημιουργήθηκε.
Η υπερσύγχρονη και εξαιρετικά κομψή όψη του έρχεται σε εξαιρετική αρμονία με την πλατεία Αριστοτέλους, το «Ηλέκτρα Παλάς», το πρόσφατα ανακαινισμένο ξενοδοχείο Excelsior στη γωνία της Μητροπόλεως με την Κομνηνών και το κτίριο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι.

Ανάδειξη του τείχους

Κατά τη διάρκεια των εργασιών ανέγερσης αποκαλύφθηκε μέρος του τείχους των παλαιοχριστιανικών χρόνων, το οποίο αναδεικνύεται σε στεγανοποιημένο χώρο με γυάλινη οροφή και θα παραμείνει ορατό για τους επισκέπτες.Αποκαλύφθηκε σε βάθος μόλις μισού μέτρου από τη στάθμη της θάλασσας και αποτελεί μέρος ενός από τα δύο τείχη της πόλης, αυτού που συνδέεται με την παραθαλάσσια οχύρωση κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, δηλαδή πριν από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Το πλάτος του φτάνει τα 3,5 μέτρα, ενώ το σωζόμενο μήκος προσεγγίζει τα 6,20 μέτρα. Το τμήμα του τείχους που αποκαλύφθηκε στη Στοά Χιρς αποτελεί το μόνο ορατό και επισκέψιμο τμήμα του. Το δεύτερο τείχος χρονολογείται στα βυζαντινά χρόνια, διασχίζει την οδό Προξένου Κορομηλά και είναι ορατό στο σημείο του πεζόδρομου της οδού Καλαποθάκη.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών υπήρξαν και άλλες αποκαλύψεις, όπως τα κατάλοιπα τειχών, αγωγοί και πηγάδια από τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ. έως και την οθωμανική περίοδο.

Ο βαρόνος Χιρς

Η Στοά ονομάστηκε τιμητικά στη μνήμη του βαρόνου Χιρς λόγω της φιλανθρωπικής δράσης του. Ο Maurice de Hirsch γεννήθηκε στο Μόναχο το 1931. Ασχολήθηκε με τα οικονομικά, εργάστηκε στον τραπεζικό οίκο Bischoffsheim & Goldschmidt, γνώρισε και παντρεύτηκε την κόρη του προέδρου της τράπεζας και ως ζευγάρι ανέπτυξαν έντονη φιλανθρωπική δράση.
Το 1869 η οθωμανική κυβέρνηση ανέθεσε στο βαρόνο Hirsch την κατασκευή και την εκμετάλλευση πολλών σιδηροδρομικών δικτύων. Τα κέρδη από τις μετοχές των εταιρειών του απέφεραν πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια. Η φιλανθρωπική δράση του επεκτάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου χρηματοδότησε την κατασκευή πολλών ιδρυμάτων, με κυριότερο το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο και τη συνοικία πίσω από το Σιδηροδρομικό Σταθμό. Μετά το θάνατό του το 1896 όλη η περιουσία του διατέθηκε από τη σύζυγό του για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Η ανέγερση του Ιπποκράτειου άρχισε το 1904 με σχέδια του ιταλού αρχιτέκτονα Πιέρο Αριγκόνι. Η βαρόνη Χιρς διέθεσε 200.000 χρυσά φράγκα για το νοσοκομείο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1908.

Ιστορία

- Το 1869 ιδρύθηκε το νομικό πρόσωπο του δήμου Θεσσαλονίκης.
- Το 1869 ο βαρόνος Hirsch ήρθε στη Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά.
- Η οδός βαρόνου Χιρς είναι ένας στενός και πυκνοκατοικημένος, κλειστοφοβικός δρόμος στα Κυβέλεια.
- Η οδός Ερνέστ Εμπράρ είναι ένα ασήμαντο δρομάκι στα Λαδάδικα.
- Οδός Αριγκόνι δεν υπάρχει, παρότι πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς αρχιτέκτονες που πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ