Ζωντάνεψε ο πολύπαθος ναός του Αγίου Πέτρου των Δομινικανών

Mε μια φορητή Αγία Τράπεζα ανάμεσα σε τέσσερις τοίχους , σε πέτρες, χόρτα και ξύλα, στα ερείπια που κάποτε είχε υπάρξει ο Άγιος Πέτρος των Δομινικανών για δεκαετίες ολόκληρες κάθε χρόνο στις 25 Ιουνίου γινόταν ένας Εσπερινός. Ήταν περισσότερο μια προσπάθεια να κρατηθεί η πίστη ζωντανή μέσα στα ερείπια και πολύ λιγότερο μια λειτουργία με το τελετουργικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Φέτος όμως το σκηνικό άλλαξε. Για πρώτη φορά, το βράδυ της Δευτέρας 28 Ιουνίου ακούστηκαν στον ναό ψαλμωδίες ύστερα από τέσσερις αιώνες. Ο ναός άνοιξε για το κοινό και τελέστηκε Μέγας Εσπερινός με αφορμή την εορτή των Αποστόλων. Ο πολύπαθος ναός του Αγίου Πέτρου ζωντάνεψε ξανά και όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Επίσκοπος Κνωσού Ευγένιος: "γέμισε στους δύο εσπερινούς και στις δύο λειτουργίες που τελέσθηκαν από συγκινημένους πολίτες, οι οποίοι όπως κι εγώ, θυμούνταν τα ερείπια και τώρα έβλεπαν έναν ναό που παράλληλα είναι κι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μεσογείου".

Η εκκλησία

Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα μνημεία της κατηγορίας του, με ευρύτερο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον και για την πορεία της αρχιτεκτονικής του 13ου αιώνα και την παρουσία της τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Οι ειδικοί χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική του μνημείου ως εξαιρετικά τολμηρή. Η τελευταία φάση της αναστήλωσης του ναού που είχε ξεκινήσει από το 1991 και ολοκληρώθηκε πριν από λίγους μήνες όπως λένε οι δεκάδες άνθρωποι που από διάφορα πόστα ενεπλάκησαν σε αυτήν υπήρξε ένας Γολγοθάς, ενώ αρκετές φορές φαινόταν πως δε θα τέλειωνε ποτέ. Παράλληλα όμως υπήρξε και μια συναρπαστική εμπειρία, ένα ταξίδι ζωής, για το οποίο ο τελικός προορισμός δικαίωσε την πορεία.Σήμερα ο ναός, που είναι χαρακτηρισμένος από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ως επετειακός, έχει αναδημιουργηθεί στην αρχική του μορφή και είναι επισκέψιμος ως μουσειακός χώρος, ενώ σύντομα πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις για μια σειρά ακόμα χρήσεων. Όσον αφορά στις χρήσεις του ναού στο μέλλον εκτός από κάποιες λειτουργίες που θα τελούνται εκεί και τους επισκέπτες που θα δέχεται υπάρχουν υπό συζήτηση πολλές σκέψεις. Ο Επίσκοπος Ευγένιος που υπήρξε για διάστημα 1,5 χρόνου και πρόεδρος της επιτροπής αναστήλωσης επισημαίνει "γίνονται συζητήσεις με το Δήμο Ηρακλείου και την ενορία Αγίου Δημητρίου που τυπικά της ανήκει ο χώρος. Σύντομα πρόκειται να συσταθεί φορέας για τη διαχείριση του μνημείου που θα πάρει και τις σχετικές αποφάσεις. Οι προτάσεις του Αρχιεπισκόπου μας Ειρηναίου αλλά και της εκκλησίας γενικότερα είναι να δημιουργηθεί ένας χώρος πολιτισμού ανοικτός στους πολίτες όπου θα πραγματοποιούνται σοβαρές εκδηλώσεις. Επίσης προτείνουμε στο συγκεκριμένο χώρο να πραγματοποιούνται διαχριστινικά, διαθρησκευτικά και διορθόδοξα συνέδρια."Άλλωστε όπως επισημαίνει η αρχαιολόγος της 13ης εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων Λιάνα Σταρίδα, που έχει ασχοληθεί με την αναστήλωση των βενετσιάνικων αποθηκών της Καστέλας που γειτνιάζουν με το ναό, σε μια μελλοντική φάση με την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων τα δύο μνημεία με την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στο Μπεντενάκι θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια ενότητα.

Τέμενος και ..ξυλουργείο

Για να ανατρέξει κανείς στην ιστορία του ναού απαραίτητο είναι να κάνει ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο ενώ εντυπωσιακές είναι οι χρήσεις που είχε κατά καιρούς από Μονή ως τζαμί και από κινηματογράφος ως ξυλουργείο! Ο Ναός Πέτρου και Παύλου χτίστηκε κατά τους πρώτους χρόνους της βενετσιάνικης κυριαρχίας ως Καθολικό της Μονής του Τάγματος των Δομινικανών Με την έλευση της Οθωμανικής κυριαρχίας ο Άγιος Πέτρος μετατράπηκε αμέσως σε μουσουλμανικό τέμενος. Ως ανταλλάξιμη περιουσία αγοράσθηκε από την Ενορία του Αγίου Δημητρίου Λιμένος για να λειτουργήσει ως Ναός.Ο ναός χτίστηκε ως μονόκλιτη βασιλική με μικρό εγκάρσιο κλίτος. Μετά την πρώτη κατάρρευση από σεισμό (ίσως το 1303) ξαναχτίστηκε στην κάτοψη που έχει και σήμερα, της μονόκλιτης βασιλικής. Τους αιώνες 14ο-16ο σταδιακά προστέθηκαν παρεκκλήσια στη νότια πλευρά. Στη διάρκεια αυτών των αιώνων ο ναός κατέρρευσε τουλάχιστον άλλες τρεις φορές. Στην Τουρκοκρατία (1669) μετατράπηκε σε τζαμί και προστέθηκε μιναρές στη Ν.Δ. γωνία. Τον 19ο αι. μετά από νέες καταρρεύσεις, το ένα σταυροθόλιο του ιερού μετατράπηκε σε θόλο και ο βόρειος τοίχος ανακατασκευάστηκε. Τα κελιά σταδιακά καταστράφηκαν, καλύφθηκαν και στις αρχές του 20ού αι. χτίστηκε το κτίριο της Καστέλας που κάλυψε μεγάλο μέρος στα βορειοανατολικά του χώρου του μοναστηριού και μέρος των κελιών. Μετά την απελευθέρωση ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως κινηματογράφος και αργότερα ως ξυλουργείο. Η στέγη του σωζόταν μέχρι τη δεκαετία του '70. Όπως επισημαίνει η αρχιτέκτονας-μηχανικός της 13ης Εφορίας Δάφνη Χρονάκη ,η κατασκευή του ναού είχε εξαρχής σοβαρότατα προβλήματα στατικής επάρκειας: μικρό πάχος τοίχων, υψίκορμες αναλογίες, έλλειψη συνδετήριων στοιχείων και διαφραγμάτων. Όλα αυτά συντέλεσαν στις επανειλημμένες καταρρεύσεις και στην πολύ μεγάλη δυσκολία στατικής αποκατάστασης.

Οκτώ φάσεις

Ο ναός πέρασε από οκτώ κατασκευαστικές φάσεις, τέσσερις από τις οποίες την περίοδο της Ενετοκρατίας, η πέμπτη φάση το 1671 επί Τουρκοκρατίας, η έκτη φάση τον 19ο αι μέχρι το 1972, η έβδομη έως το 1974 και η όγδοη από το 1991 ως το 1995.Μετά το 1995 υπήρξε προσπάθεια στερέωσης των τοίχων του ναού από την 13η Εφορία, η κοινοτική χρηματοδότηση, ωστόσο, αναλώθηκε σε ανάγκες αρμολόγησης. Το 2000 δόθηκε μικρή χρηματοδότηση από το Δήμο Ηρακλείου για την ολοκλήρωση ανακατασκευής του νότιου τοίχου με σωστή τοποθέτηση των παραθύρων.Την περίοδο 1995-2005 έγιναν στατικές μελέτες οι οποίες κρίθηκαν ακατάλληλες και ανεπαρκείς από το ΚΑΣ και την αρμόδια Διεύθυνση Αναστύλωσης του υπ. Πολιτισμού. Στα μέσα της δεκαετίας του 2000 το υπουργείο ανέθεσε τη μελέτη σε επιστημονική ομάδα που ανέλαβε να συντάξει την πλήρη μελέτη αποκατάστασης και αποφασίστηκε να γίνουν ριζικές παρεμβάσεις.Το έργο εντάχθηκε στο ΠΕΠ Κρήτης με αρχικό προϋπολογισμό 3.200.000 ευρώ που με τις εκπτώσεις έπεσε στα 2.400.000, ενώ υπήρξε και έργο 200.000 ευρώ με αυτεπιστασία της 13ης Εφορίας για την ανασκαφική έρευνα στους βενετσιάνικους τάφους που εντοπίστηκαν και τη συντήρηση των κινητών ευρημάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι είκοσι δύο τάφοι καταστράφηκαν για να θεμελιωθούν οι αντηρίδες στη βόρεια πλευρά και πέντε-έξι καταστράφηκαν στο εσωτερικό του ναού οι οποίοι, ωστόσο, αποτυπώθηκαν και σχεδιάστηκαν. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται τμήματα βυζαντινών τοιχογραφιών, ενώ σε άλλα σημεία υπάρχουν ίχνη. Οι τοιχογραφίες, έχουν υποστεί τεράστιες φθορές λόγω της γειτνίασης του ναού με τη θάλασσα και όσες έχουν παραμείνει χρήζουν συνεχούς φροντίδας.Εξάλλου, για στατικούς, κυρίως, λόγους ανακατασκευάστηκαν δύο παρεκκλήσια, το Βορειοανατολικό και το Νοτιοδυτικό. Η πλακόστρωση του ναού είναι του 14ου αιώνα που κρατήθηκε και διορθώθηκε. Ο εργολάβος για τη στατική ενίσχυση και αρχιτεκτονική αναστήλωση του μνημείου εγκαταστάθηκε τον Οκτώβριο του 2007 και τέλειωσε το Μάρτιο του 2009. Η προσωρινή παραλαβή του έργου έγινε στις αρχές του 2010. Μπορεί μετά κόπων και βασάνων να ολοκληρώθηκε ο ναός ωστόσο δεν έχει διαμορφωθεί ο περιβάλλοντας χώρος. Ήδη ο δήμαρχος Ηρακλείου Γιάννης Κουράκης έχει απευθυνθεί με επιστολή του στον υπουργό πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο ζητώντας του τη χρηματοδότηση του έργου.

Κείμενο: Γ. Σεφεριάδης

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ