Το δάκρυ του Πόντου άναψε το καντήλι της Παναγιάς

Του ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΠΑΝΤΑΖΗ

«Κάποτε η Μονή Σουμελά στον Πόντο να ξαναλειτουργήσει λεύτερη πια», είχε ευχηθεί το Δεκαπενταύγουστο του 2000 ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος, κατά την προσκυνηματική επίσκεψή του στη Μονή της Παναγίας στο Βέρμιο. Ευχή, που δέκα χρόνια μετά, έστω μερικώς, έρχεται να υλοποιηθεί.
Γιατί μπορεί εκεί, στη Βόρεια Τουρκία, κοντά στην Τραπεζούντα, να μην υπάρχει η απόλυτη θρησκευτική ελευθερία, ωστόσο φέτος, για πρώτη φορά έπειτα από 88 χρόνια, στην ιστορική Μονή, που έχει μετατραπεί σε Μουσείο, με άδεια της τουρκικής κυβέρνησης, θα τελεστεί και πάλι Θεία Λειτουργία, χοροστατούντος του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και με την παρουσία χιλιάδων Ποντίων που εισρέουν στην περιοχή απ’ όλον τον κόσμο. Είναι ένα ακόμα «άνοιγμα» της κυβέρνησης Ερντογάν, έστω και για οικονομικούς λόγους, αφού θα εισρεύσουν πολλά έσοδα στην τοπική κοινωνία, ύστερα από αυτό του ανοίγματος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, που αυτές τις μέρες, για πρώτη φορά μετά από τέσσερις δεκαετίες, φιλοξενεί την έμπνευση 101 διακεκριμένων Ελλήνων εικαστικών.
Ξημερώνει αύριο το Πάσχα του καλοκαιριού. Η μέρα που αφιερώνεται στη Μάνα του Θεού μας, στη Μάνα όλων μας. Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Πλατυτέρα των Ουρανών, Οδηγήτρια, Μολυβδοσκέπαστη, Πελεκητή, Κρεμαστή, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη, Μυροβλύτισσα, Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα. Είναι λίγα μόνο από τα 300 και πλέον ονόματα της Παναγιάς μας, η οποία γιορτάζεται με τη δέουσα λαμπρότητα σε κάθε γωνιά της χώρας και σε κάθε λίκνο της Ορθοδοξίας. Την τιμητική της, βέβαια, δίχως άλλο, φέτος έχει η Παναγία η Σουμελά, που θα ξαναδεί το καντήλι της να ανάβει τόσες δεκαετίες μετά. Η οδηγήτρια των Ποντίων, η προστάτιδα και οδηγήτριά τους, που από τη Μονή που δεσπόζει στο όρος Μελά, νότια του Ευξείνου Πόντου, καρτερούσε υπομονετικά δεκαετίες ολάκερες αυτή τη μοναδική στιγμή. Και αυτή, επιτέλους έφτασε.
Σύμφωνα με τον Ερτουγρούλ Γκεντς, δήμαρχο Ματσούκας, στα όρια της οποίας βρίσκεται η Παναγία Σουμελά, τα ξενοδοχεία της περιοχής έχουν πληρότητα 100%. Κατά την αυριανή μέρα στο ιστορικό μοναστήρι αναμένονται περίπου 6 χιλιάδες προσκυνητές, που θα μεταβούν εκεί με κάθε μέσο - λεωφορεία, αεροπλάνα, πλοία και Ι.Χ. Πολύ περισσότερους, πάντως, εκτιμούν τους επισκέπτες οι διοργανωτές των μαζικών αυτών μετακινήσεων, καθώς ολοένα και αυξανόταν μέχρι και την τελευταία στιγμή ο αριθμός αυτών που εξέφραζαν την επιθυμία να μεταβούν στη βόρεια Τουρκία από την Ελλάδα, τη Ρωσία, τη Γεωργία, αλλά και πολλές άλλες χώρες του πλανήτη.
Από νωρίς το πρωί μέχρι τη μία το μεσημέρι, στο ναό και τον προαύλιο χώρο της Μονής θα βρίσκονται περίπου 500 προσκυνητές από όλο τον κόσμο, οι οποίοι θα έχουν εισέλθει με ειδική πρόσκληση, για λόγους ασφαλείας. Στη συνέχεια, θα μπορεί οποιοσδήποτε επισκέπτης να ανέβει στη Μονή για να προσκυνήσει τη Μεγαλόχαρη. Ως μοναδικός ιεράρχης ποντιακής καταγωγής της Εκκλησίας της Ελλάδος, το «παρών» θα δώσει ο μητροπολίτης Δράμας κ. Παύλος, ο οποίος, όπως εξομολογείται, όταν έμαθε το ευχάριστο νέο για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στη Μονή, δάκρυσε. «Αυτή η στιγμή δείχνει ότι η Ιστορία έχει πολλές παλίρροιες και σηματοδοτεί μια νέα περίοδο για την περιοχή και το μοναστήρι, το οποίο θα γίνει σημείο αναφοράς των χριστιανών όλης της Μαύρης Θάλασσας», τονίζει.
Εκ μέρους της Εκκλησίας της Ρωσίας, αναμένεται να παραστεί ο μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνας και ο επίσκοπος Ποντόλσκ Βικάριου της Επισκοπής Μόσχας κ. Τύχων.
Πάντως, η συγκεκριμένη εξέλιξη έχει προκαλέσει την αντίδραση εθνικιστικών κύκλων της Τουρκίας, οι οποίοι, σύμφωνα με πληροφορίες, θα επιχειρήσουν να κάνουν αντεκδήλωση και να παρεμποδίσουν την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία. Μάλιστα, το Εργατικό Κόμμα έχει προσφύγει δικαστικά για ακύρωση της Λειτουργίας και ο πρώην διευθυντής της Νομαρχίας Τραπεζούντας Χασάν Καμπέρ κατέθεσε μήνυση εναντίον του νομάρχη Τραπεζούντας, του υπουργού Πολιτισμού και του υποδιευθυντή Μουσείων της περιοχής, εξαιτίας της άδειας που δόθηκε για την τέλεση της Λειτουργίας. Η πρόκλησή του δεν σταματάει εδώ, αφού προετοιμάζει για αύριο, ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, συνέδριο με θέμα «Ο Πορθητής, η Αλωση και ο Νομάρχης Τραπεζούντας Τζεμάλ Αζμι».
Να σημειωθεί, πως η Τραπεζούντα είναι άντρο των εθνικιστών και των Γκρίζων Λύκων, οπότε ο κίνδυνος επεισοδίων δεν είναι απίθανος.
Για το σκοπό αυτό, το Φανάρι συνιστά ψυχραιμία, καθώς πρόκειται για θρησκευτικό προσκύνημα και όχι «για επιχείρηση ανάκτησης των αλύτρωτων πατρίδων». Οι τοπικοί φορείς, μάλιστα, έχουν ζητήσει από τους διοργανωτές να σεβαστούν, μεταξύ άλλων, και τη νηστεία του Ραμαζανιού των μουσουλμάνων, που συμπίπτει με τη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης.
Με τις δύο λέξεις «Παναγία Σουμελά», όπως έγραψε ο Φίλων Κτενίδης στο περιοδικό «Ποντιακή Εστία» το 1950… «δεν εννοεί μόνον μια εικόνα, μια Μονή, μια Εκκλησία. Εννοούμε όλη την ιστορία του Χριστιανικού Ελληνισμού της Περιφέρειας, τις δόξες και χαρές του, τα δημιουργήματά του, τις θρησκευτικές του εξάρσεις, τις εθνικές του επιτεύξεις, τα τραγούδια του, τους θρύλους του, το πνεύμα, την ψυχή και την καρδιά του».
Η πορεία της ιστορικής εικόνας της Παναγίας από την Ελλάδα στο όρος Μελά στον Πόντο και η επιστροφή της ύστερα από 15,5 αιώνες, ως πρόσφυγας στη μητροπολιτική Ελλάδα, όπως γράφει ο Στέφανος Τανιμανίδης στο δίτομο έργο του «Σουμελά, Η Πρόσφυξ Πόντια Παναγιά» (εκδόσεις «Μάλλιαρης Παιδεία»), «έχει συνδεθεί άρρηκτα με την Ιστορία του Ελληνισμού του Πόντου μέσα στους αιώνες. Ετσι, ένα πανανθρώπινο σύμβολο απέκτησε εθνική διάσταση. Εγινε σύμβολο της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας ενός λαού. Αναβαπτιστικό της ιστορικής μνήμης, αλλά και ζωντανό μνημείο της ποντιακής ιστορίας.
Οι Ελληνες του Πόντου, αφού αρχικά την περιέθαλψαν στοργικά, μετά τη μετεγκατάστασή της το 386 μ.Χ. στο όρος Μελά, στη συνέχεια της απέδωσαν τιμές βασίλισσας, τη λάτρεψαν περισσότερο από κάθε άλλη αγία και άγιο της Ορθοδοξίας. Κι αυτή με τη σειρά της, ανταποδίδοντας την αγάπη τους, για αιώνες στάθηκε αρωγός στις δύσκολες ώρες τους. Εγινε σημείο αναφοράς και σύμβολό τους, αποτέλεσε φάρο φωτεινό μέσα στα σκοτεινά χρόνια της σκλαβιάς. Συνέβαλε στη μεταλαμπάδευση της ελληνικής Παιδείας, του Πολιτισμού, της Ορθοδοξίας σε δεκάδες γενιές νέων Ποντίων. Στη συνέχεια, οι απόγονοί τους μαζί με τις οικογένειες και τα παιδιά τους, άνθρωποι ξεριζωμένοι από τις εστίες τους, παράλληλα με τον καθημερινό αγώνα τους για επιβίωση στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, μετά την ανταλλαγή του 1923, ένιωσαν πρώτιστη ανάγκη, αναλαμβάνοντας ένα βαρυσήμαντο έργο, να ανιστορήσουν το Μοναστήρι της Παναγίας και να εγκαταστήσουν εκεί την προστάτιδα «Ποντία Παναγία» τους».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΡΧΑΡΙΔΗΣ: Θα γαληνέψουν οι ψυχές

Από ιερή συγκίνηση και απρόσμετρη ηθική ικανοποίηση διακατέχεται ο Οικουμενικός Ποντιακός Ελληνισμός από τη χαρμόσυνη είδηση της απόδοσης στη Θεία Λατρεία της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά στον ιστορικό Πόντο ύστερα από 88 χρόνια.
Το γεγονός αυτό είναι το ευτυχές αποτέλεσμα επίμονης και πολύχρονης προσπάθειας και συνετών χειρισμών του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, υπό την ευθύνη του οποίου προεξάρχοντος και χοροστατούντος θα τελεστεί η Θεία Λειτουργία στις 15 Αυγούστου.
Οι προσευχές και δεήσεις που θα αναπέμψει ο Παναγιότατος μαζί με τις χιλιάδες πιστών ποντιακής καταγωγής από όλο τον κόσμο, που θα συρρεύσουν για να παραστούν στην ιστορική τελετή, θα γαληνέψουν τις ψυχές δεκάδων γενεών προγόνων μας, που αναπαύονται στα ιερά χώματα του Πόντου.
Ευχή και πατρική σύσταση του Οικουμενικού Πατριάρχη μας είναι όλοι οι πιστοί επισκέπτες να περιοριστούν αυστηρά στον προσκυνηματικό χαρακτήρα και να αποφευχθούν παντός είδους εξάρσεις και εκδηλώσεις που δεν συνάδουν προς το πνεύμα της Θείας Λατρείας.
Την προτροπή αυτή απευθύνουμε κι εμείς προς όλους τους επισκέπτες της Ιεράς Μονής εν όψει της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Θείας Λειτουργίας που πρόκειται να τελεστεί.

* Ο Γεώργιος Παρχαρίδης είναι καθηγητής Ιατρικής ΑΠΘ και πρόεδρος Παμποντιακής Ομοσπονδιακής Ελλάδος (ΠΟΕ)

ΑΓΓΕΛΟΙ ΤΗ ΜΕΤΕΦΕΡΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΜΕΛΑ

Σύμφωνα με την παράδοση, το 380 μ.Χ. η εικόνα της Παναγιάς της Αθηνιώτισσας, που είχε εικονογραφήσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς, μυστηριωδώς «πετώντας» (τη μετέφεραν Αγγελοι, λένε), έφυγε από το χώρο όπου φυλασσόταν στην Αθήνα, προς Ανατολάς, και μετεγκαταστάθηκε στα βορειοανατολικά του Πόντου.
Εκεί, σε σπήλαιο της απόκρημνης κατωφέρειας του όρους Μελά, οδηγήθηκαν οι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος μετά από αποκάλυψη της Παναγίας, με σκοπό να ιδρύσουν το μοναχικό της κατάλυμα. Kοντά στο σπήλαιο κτίστηκε το 1860 ένας πανοραμικός τετραώροφος ξενώνας 72 δωματίων και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους. Oι ιδρυτές του μοναστηριού συνέχισαν τη δράση τους και έξω από τον προσκυνηματικό χώρο. Σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από τη μονή, απέναντι από το χωριό Σκαλίτα, έχτισαν το Ναό του Aγίου Kωνσταντίνου και Eλένης και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο οι μοναχοί το 1922 έκρυψαν την εικόνα της Mεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ’ του Kομνηνού και το χειρόγραφο Eυαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου.
Σε κάποια από τις επιδρομές, η Μονή λεηλατήθηκε από ληστές και καταστράφηκε, για να ανασυσταθεί από τον Tραπεζούντιο Οσιο Xριστόφορο το 644. Με μεγάλη περιουσία και πολλά προνόμια, κτήματα, αναθήματα και κειμήλια την προίκισαν οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου και αργότερα κυρίως οι αυτοκράτορες της Tραπεζούντας.
Tο 1922 οι Tούρκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι. Aφού πρώτα λήστεψαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στη μονή, μετά έβαλαν φωτιά, για να σβήσουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους ή για να ικανοποιήσουν το μίσος τους εναντίον των Eλλήνων. Oι μοναχοί πριν την αναγκαστική έξοδο το 1923 έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού.
Το 1930, με ενέργειες του πρωθυπουργού της Eλλάδας Eλευθερίου Bενιζέλου, όταν στα πλαίσια της προωθούμενης τότε ελληνοτουρκικής φιλίας ο Tούρκος πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού επισκέφτηκε την Αθήνα, δέχτηκε μια αντιπροσωπεία να πάει στον Πόντο και να παραλάβει τα σύμβολα της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Tο 1930 ζούσαν μόνο δύο καλόγεροι του πανάρχαιου ιστορικού μοναστηριού. O υπέργηρος Iερεμίας στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, ο οποίος δεν μπορούσε να πάει και ο Aμβρόσιος Σουμελιώτης, ο οποίος στις 14 Οκτωβρίου έφυγε, εφοδιασμένος με ένα κολακευτικό συστατικό έγγραφο της τουρκικής πρεσβείας για την Kωνσταντινούπολη και από εκεί για την Tραπεζούντα, με προορισμό την Παναγία Σουμελά. Λίγες μέρες αργότερα επέστρεφε στην Aθήνα με την εικόνα. Αυτή φιλοξενήθηκε για 20 χρόνια στο Bυζαντινό Mουσείο της Aθήνας. Πρώτος ο Λεωνίδας Iασωνίδης πρότεινε το 1931 τον επανενθρονισμό της Παναγίας Σουμελά σε κάποια περιοχή της Eλλάδας. Πράγματι, το 1951 ο Kρωμναίος οραματιστής και κτήτωρ Φίλων Kτενίδης έκανε πράξη την επιθυμία όλων των Ποντίων, με τη θεμελίωση της Νέας Παναγίας Σουμελά στις πλαγιές του Βερμίου στην Καστανιά της Βέροιας.

Πηγή: Αδέσμευτος Τύπος