powered by Agones.gr (Στοιχημα)
Powered By Blogger
English French German Spain Italian Dutch Russian Portuguese Japanese Korean Arabic Chinese Simplified

Στην Αριστοτέλους που γερνά

Το πιο «ευρωπαϊκό» σημείο της Θεσσαλονίκης, η πλατεία Αριστοτέλους, δημιουργήθηκε χάρη στο όραμα και την τόλμη πολιτικών και πολεοδόμων των πρώτων δεκαετιών του περασμένου αιώνα. Μικρά και μεγάλα συμφέροντα της εποχής απέτρεψαν την επέκταση του σχεδίου Εμπράρ, με βάση το οποίο δημιουργήθηκε η Αριστοτέλους, σε μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Σήμερα η θρυλική πλατεία μοιάζει με γερασμένη καλλονή, η οποία αφέθηκε στις ορέξεις του καθενός διατεθειμένου να ασελγήσει επάνω της. Κι όμως το σχέδιο Εμπράρ το 1923 είχε χαρακτηριστεί από τον ιστορικό της πολεοδομίας Πιερ Λαβεντάν ως «το πρώτο μεγάλο έργο της ευρωπαϊκής πολεοδομίας του 20ού αιώνα»…



Της Χριστίνας Ταχιάου
«Στη Θεσσαλονίκη οργιάζει η αυθαίρετος κρίσις της ατομικής ιδιοκτησίας». Όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, στις 11 Αυγούστου 1917, μόλις έξι ημέρες μετά την πυρκαγιά που κατέκαψε μεγάλο μέρος της Θεσσαλονίκης, σε σύσκεψη ειδικών υπό τον υπουργό Συγκοινωνίας Αλέξανδρο Παπαναστασίου προτάθηκε «η καείσα περιοχή να απαλλοτριωθή και να εκποιηθούν τα σχηματιζόμενα οικόπεδα μετά την νέαν ρυμοτομίαν, προτιμωμένων των παλαιών οικοπεδούχων». Οι πρώτες αποφάσεις αφορούσαν την πλήρη αναδιάταξη του ιστού της πόλης, απαλλοτρίωση της καμένης ζώνης και εκποίηση των νέων οικοπέδων. Η επιθυμία να επανασχεδιαστεί η πόλη προερχόταν από τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Παπαναστασίου από την άλλη έφριττε με τους «ανθυγιεινούς όρους της Θεσσαλονίκης, εκεί όπου δεν έγινε πυρκαγιά. Τους ανθυγιεινούς όρους δεν δημιούργησεν η πυρκαϊά, αλλ’ η κατάστασις, η οποία υφίσταται εις το ανατολικόν μέρος της πόλεως. Εις την Θεσσαλονίκην οργιάζει η αυθαίρετος κρίσις της ατομικής ιδιοκτησίας. Εν μικρόν οικόπεδον εμποδίζει την χρήσιν ενός πολύ μεγαλύτερου οικοπέδου ευρισκομένου εις το ενδότερον του τετραγώνου και ούτω καθ’ εξής». Οποιαδήποτε σχέση με το σήμερα δεν είναι διόλου συμπτωματική. Αντίθετα προδίδει την ιστορική συνέχεια.


ΤΑ ΙΔΕΩΔΗ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Το 1917 ο πολεοδόμος Ερνέστ Εμπράρ βρισκόταν επιστρατευμένος στη Θεσσαλονίκη, διευθυντής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας της Στρατιάς της Ανατολής, με τη φιλοδοξία η παρουσία της να σημαδευτεί όχι μόνο από στρατιωτική νίκη αλλά και από επιστημονικό έργο. Οι γαλλικές δυνάμεις ενώθηκαν με τις αγγλικές αλλά και τις ντόπιες και έτσι στις 11 Οκτωβρίου 1917 με υπουργική απόφαση καθορίστηκε η οριστική σύνθεση της επιτροπής σχεδίου με μέλη τους «Mawson-architecte, Jos. Pleyber-ingenieur civil, Ern. Hebrard-architecte, Αγγ. Γκίνη-πολ. μηχ/κό, Αριστ. Ζάχο-αρχιτέκτονα, Κων/νο Κιτσίκη-αρχιτέκτονα, Κων/νο Αγγελάκη-δήμαρχο Θεσσαλονίκης». Ο Ερνέστ Εμπράρ αναλαμβάνει την καθοδήγηση της ομάδας. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου δηλώνει: «Στη Θεσσαλονίκη ερμηνεύσαμε τα ιδεώδη του κ. Βενιζέλου, που συνέλαβε την ιδέα μιας ανακαινισμένης πόλης, η οποία θα είναι το λιμάνι, το εμπορικό και το βιομηχανικό κέντρο της Μακεδονίας και των παραπέρα περιοχών και συγχρόνως το πνευματικό και κοινωνικό τους κέντρο, με τα κτίσματα της περιφερειακής διοίκησης, το δικαστήριο, μία ελκυστική περιοχή κατοικίας και ένα σύγχρονο πανεπιστήμιο».

ΟΙ ΦΗΜΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΟΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ
Τα δεδομένα αυτά κωδικοποιήθηκαν στο νόμο 1394/1918, φιλοσοφία του οποίου ήταν η αντιμετώπιση του χώρου της πόλης ως συλλογικού και όχι ως αθροίσματος ιδιοκτησιών. Τον Ιούνιο του 1918 παρουσιάστηκε σε 22 πίνακες το σχέδιο Εμπράρ στο Διοικητήριο Θεσσαλονίκης, ώστε να λάβει γνώση κάθε ενδιαφερόμενος. Και ακριβώς εκεί άρχισε το πανηγύρι.
Οι ιδιοκτήτες των σπιτιών και των οικοπέδων της πυρίκαυστης ζώνης σε σύσκεψη στον κινηματογράφο Σπέντιτ εξέφρασαν αιτήματα για αύξηση του αριθμού των οικοπέδων που θα προέκυπταν από τη διαδικασία εκποίησης και κρατική δανειοδότηση σε όσους ήθελαν να οικοδομήσουν. Παράλληλα άρχισε ένα μπαράζ φημών για «μεγάλους κεφαλαιούχους», «ξένους ενδιαφερόμενους», «εγκατάλειψη του σχεδίου», «εκμεταλλευτές των οικοπεδούχων που ανεκάλυψαν νέον Παναμά εις την ανοικοδόμησιν της Θεσσαλονίκης» και πάει λέγοντας. Η κυβέρνηση οπισθοχώρησε σε κάποια σημεία και άρχισε η ανοικοδόμηση με βάση το σχέδιο Εμπράρ αλλά και σημαντικές διαφοροποιήσεις από αυτό.
Ο Εμπράρ σχεδίασε κάθετους άξονες με αιχμή την Αριστοτέλους, η οποία παρέχει ακόμη ανεμπόδιστη θέα στον Όλυμπο. «Ο άξονας αυτός της Αριστοτέλους είναι μία πρωτοτυπία, εκεί δεν υπήρχε δρόμος», εξηγεί ο πρόεδρος του τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής σχολής ΑΠΘ Νίκος Καλογήρου. «Προοριζόταν να είναι η ‘Λεωφόρος των Εθνών’, ένας μνημειακός άξονας που θα συνέδεε δύο πλατείες: την κεντρική Αριστοτέλους και τη μικρή παραθαλάσσια, με τον άξονα να επικεντρώνεται σε μία υπερφυσική προοπτική, τον Όλυμπο. Αυτή θα ήταν η πλατεία περιπάτου. Η πλατεία στο επάνω μέρος, που έχει μείνει ως ‘Πλατεία Δικαστηρίων’, θα φιλοξενούσε το δικαστικό και το δημαρχιακό μέγαρο, ενώ στη μέση θα υπήρχε μία θριαμβική αψίδα. Όταν άρχισε η κατασκευή του δικαστικού μεγάρου όμως, βρέθηκε η πλατεία της Αρχαίας Αγοράς. Χωρίς να γνωρίζει την ακριβή θέση, ο Εμπράρ οριοθέτησε την Place Civic στη θέση του παλιού φόρουμ κι έτσι η περιοχή εκείνη διαμορφώθηκε ως αρχαιολογικός χώρος».

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ
Εκτός από τον πολεοδομικό σχεδιασμό το σχέδιο Εμπράρ προέβλεπε και για το αρχιτεκτονικό ύψος. Όλα τα κτίρια κατά μήκος του άξονα θα είχαν ενιαία έκφραση με την τοξωτή φυσιογνωμία και μία μορφολογία σε επιμέρους στοιχεία, όπως τα κιονόκρανα που παραπέμπουν μεν σε Βυζάντιο, αλλά πρόκειται για ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Εφαρμογές αυτής της έκφρασης βλέπουμε στη Rue de Rivoli στο Παρίσι και στο Λιστόν της Κέρκυρας. Σήμερα κάποιες πολυκατοικίες διαθέτουν αυτήν την αρχική μορφή, αλλά στα αρχικά σχέδια υπήρχε ακόμη μεγαλύτερη επεξεργασία. Το «Ολύμπιον», που σχεδιάστηκε πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και ολοκληρώθηκε το 1959, φέρει πολλά από τα στοιχεία του αρχικού σχεδιασμού. Στη δεκαετία του ’60 το σχέδιο απλοποιήθηκε σημαντικά.
«Το σχέδιο Εμπράρ εφαρμόστηκε στην πολεοδομική διάστασή του, όχι στην αρχιτεκτονική», εξηγεί ο κ. Καλογήρου. «Όλη η επέμβαση έγινε με πολύ προωθημένα εργαλεία, όπως ο αναδασμός της αστικής γης. Δηλαδή αποτιμήθηκε η αξία της περιοχής και εκδόθηκαν κτηματόγραφα, με τα οποία οι παλιοί ιδιοκτήτες στην πυρίκαυστη ζώνη πήραν άλλο ένα κομμάτι γης. Η αρχική μορφή του σχεδίου Εμπράρ του 1918 διαφέρει από αυτήν του 1921, που εγκρίθηκε τελικά, καθώς έγινε προσαρμογή προς το ρεαλιστικότερο. Το κακό είναι ότι μειώθηκε ο δημόσιος χώρος, ενώ με το γνωστό ελληνικό πρότυπο της αντιπαροχής αργότερα αυξήθηκε η δόμηση και μάλιστα σε κάποια σημεία διπλασιάστηκε από την προβλεπόμενη. Τα αποτελέσματα φαίνονται σε πυκνοκατοικημένα σημεία με κακές συνθήκες αερισμού, όπως η Ιασονίδου ή η Ολύμπου. Πάντως όποιος κινείται στο κέντρο βλέπει μία ευχάριστη εικόνα, φαίνεται ότι έχει γίνει πολεοδόμηση».

ΦΟΙΝΙΚΟΔΕΝΤΡΑ ΚΑΙ ΚΙΤΣ
Όλες οι χαράξεις όπου υπάρχουν άξονες, όπως η Τσιμισκή ή η Παύλου Μελά, και «στοχεύουν» στα μνημεία έγιναν χάρη στο σχέδιο Εμπράρ. Εάν αυτό εφαρμοζόταν στην αρχική μορφή του και επεκτεινόταν σε ολόκληρη την πόλη, σήμερα στη Θεσσαλονίκη θα ήταν φανερός ο σεβασμός στην ιστορική παράδοση και θα κυριαρχούσε το ανθρώπινο μέτρο, ενώ θα υπήρχαν οι προϋποθέσεις, για να δεχτεί το υπέρμετρο πληθυσμιακό φορτίο και τις νέες χρήσεις που προέκυψαν ως συνέχεια της ανάπτυξής της.
Ωστόσο ακόμη και στην Αριστοτέλους τα κτίρια είναι κατασκευασμένα καθ’ υπέρβαση του ύψους που είχε προβλέψει το σχέδιο. Όσο για τη σύγχρονη εικόνα της πλατείας, διολισθαίνει καθημερινά. Φοινικόδεντρα εντελώς άσχετα με το κλίμα της Θεσσαλονίκης, βρόμικοι ξέχειλοι κάδοι σκουπιδιών, τροχοφόρα, παζάρια μικροπωλητών, πινακίδες, σόμπες και τραπεζοκαθίσματα δημιουργούν μία τριτοκοσμική κατάσταση στη «βιτρίνα» της πόλης.

Τσάμπα φωνάζετε, δεν γίνεται τίποτα»
Το πιο πρόσφατο κρούσμα βεβήλωσης της Αριστοτέλους είναι το γιουσουρούμ του Σαββάτου λίγο κάτω από την Εγνατία. Μικροπωλητές καθισμένοι κατάχαμα, παιδάκια που παίζουν ανάμεσα στα σκουπίδια, είδη του 1 ευρώ απλωμένα στα πλακάκια του μνημείου κάνουν την πλατεία να μοιάζει με γειτονιά του Δενδροπόταμου. Ο αντιδήμαρχος Δημοτικής Αστυνομίας Θόδωρος Αθανάσαρος γνωρίζει το πρόβλημα. «Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ο κόσμος έχει αποθρασυνθεί και δεν υπολογίζει ούτε την αστυνομία ούτε τη δημοτική αστυνομία», είναι η πρώτη κουβέντα του, μόλις του αναφέρουμε το θέμα. «Εμείς κάνουμε ελέγχους και κατασχέσεις, έχουμε γραπτά στοιχεία, που αποδεικνύουν την αλήθεια αυτών των δηλώσεων. Εμείς με μια χούφτα ανθρώπους δεν μπορούμε να βάλουμε τάξη σε όλη την πόλη». Του υπενθυμίζουμε ότι η Αριστοτέλους δεν είναι «όλη η πόλη» αλλά ένα ξεχωριστό σημείο, για το οποίο μάλιστα είχε απαιτήσει ο ίδιος σεβασμό από τους μοτοσικλετιστές πριν από πέντε-έξι χρόνια. «Κάθε σημείο είναι σημαντικό, όχι μόνο η Αριστοτέλους ή το κέντρο», επιμένει ο κ. Αθανάσαρος. «Εντάξει, το γνωρίζουμε το πρόβλημα, έχουμε βάλει και πρόστιμο των 1.000 ευρώ. Πέρυσι πήγαν δέκα δημοτικοί αστυνόμοι στο νοσοκομείο από συμπλοκές, φέτος τρεις. Οργιάζουν όλοι οι παράνομοι. Πρέπει να είμαστε δίπλα σε όλα τα δίκαια αιτήματα των συμπολιτών μας. Η πολιτεία φρόντισε να ακυρώσει την Ελληνική Αστυνομία, με αποτέλεσμα να είναι ανεξέλεγκτη η κατάσταση».
Ο κ. Αθανάσαρος ξεσπαθώνει κατά της απαρχαιωμένης νομοθεσίας. «Με ρωτάτε για τα τραπεζοκαθίσματα. Μα ο νόμος είναι του 1980, όταν υπήρχαν 100 καφετέριες όλο κι όλο. Τώρα με τις χιλιάδες πώς να εφαρμοστεί; Ο μαγαζάτορας δεν φοβάται. Βάζει όσα τραπεζοκαθίσματα θέλει, πληρώνει ένα πρόστιμο και τελείωσε. Μας λένε να κάνουμε κατάσχεση. Και πού θα τα αποθηκεύσουμε; Όσο για την αφαίρεση της άδειας, είναι χρονοβόρα κι εντελώς αναποτελεσματική διαδικασία. Μπορεί να πάρει και τρία χρόνια, για να αφαιρέσεις μία άδεια. Άσε δε που άλλη μέρα πάει ο ιδιοκτήτης και καταθέτει χαρτιά, για να πάρει άδεια σε άλλο όνομα. Καταλάβετέ το, δεν μπορεί να μπει τάξη. Και σταματήστε να τα βάζετε με τη δημοτική αστυνομία».
Καραμανλής αντί αρχαίων!
Με αφορμή την ανακήρυξη της Θεσσαλονίκης σε «Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997» είχε προκηρυχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανάπλαση της πλατείας Αριστοτέλους. Σε αυτόν ομάδα αρχιτεκτόνων, στην οποία μετείχε ο Νίκος Καλογήρου, είχε καταθέσει πρόταση με δύο βασικές εναλλακτικές προσεγγίσεις: είτε να τονιστεί η ετερογένεια του παρόντος με την περαιτέρω αποδόμηση και τον κατακερματισμό του αστικού χώρου είτε να επιλεγεί η λιτότητα ενός επαναληπτικού συστήματος στοιχείων που ενισχύουν την ενότητα και τη συνέχεια της μείζονος αρχικής σύνθεσης. Η δεύτερη λύση διέπνευσε την πρόταση της ομάδας, η οποία εστίασε στην ιδέα της κεντρικότητας δημιουργώντας έναν κεντρικό πεζοδρομημένο χώρο, που διευθετεί τα προβλήματα της διαφοράς των επιπέδων ανάμεσα στο αρχαίο και μεσαιωνικό στρώμα αφενός και στο σύγχρονο αφετέρου. Στο σχέδιο μεταξύ άλλων προβλεπόταν η διευθέτηση της κάτω πλατείας σε χαμηλότερη οριζόντια στάθμη, ώστε να αποκαλυφθεί το θαλάσσιο τείχος που περνά από κάτω, αλλά και η πλευρική ανάπτυξη παρτεριών με διπλές δενδροστοιχίες, ώστε να εξασφαλίζεται ελεγχόμενη εναλλαγή ορατότητας, σκιάσεων και χρώματος σύμφωνα με τις εποχές.
Ούτε αυτή η εξαιρετική πρόταση αλλά ούτε και καμία άλλη εφαρμόστηκε. Αντ’ αυτού πολλαπλασιάστηκαν δραματικά τα παράνομα τραπεζοκαθίσματα και η πλατεία γέμισε μπαλόνια, τέντες, άλογα και καμήλες τις γιορτές, μηχανές και αυτοκίνητα.
Κερασάκι στην τούρτα είναι το θεόρατο άγαλμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ο δήμος Θεσσαλονίκης προτίθεται να τοποθετήσει στην οδό Μητροπόλεως, ανάμεσα στο «Ολύμπιον» και το «Ηλέκτρα Παλάς». Όπως σημειώνει η πολεοδόμος Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου, «η πλατεία Αριστοτέλους συμβολίζει τον αναγεννημένο αστικό χαρακτήρα της πόλης μετά την ένταξή της στο ελληνικό κράτος και την καταστροφή της από πυρκαγιά. Συγχρόνως, και αυτό αποτελεί στοιχείο υπερηφάνειας για τη Θεσσαλονίκη, είναι ένας από τους ελάχιστους χώρους στην Ελλάδα, αν όχι ο μοναδικός, που σχεδιάστηκε ολοκληρωμένα ως πλατεία με σαφείς αρχιτεκτονικές επιλογές και ρητά διατυπωμένες προθέσεις και συμβολισμούς από πλευράς των εμπνευστών της. (…)Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συνέδεσε το όνομά του καλώς ή κακώς (γνωστή άλλωστε είναι η προτροπή του ‘Χτίστε, χτίστε, χτίστε!’) με μία εντελώς διαφορετική μορφή κατασκευής της πόλης: την ‘πολυκατοικιοποίηση’, την ‘μπετονοποίηση’ και την αντιπαροχή. Είμαι βέβαιη ότι η υπερηφάνειά του δεν θα του επέτρεπε να αποδεχθεί την τοποθέτηση του αγάλματός του σε έναν χώρο που οραματίστηκε και υλοποίησε ένας άλλος ηγέτης (ο Ελευθέριος Βενιζέλος)».

* Βιβλιογραφία: «Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917» της Αλέκας Καραδήμου-Ολυμπίου.

http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=53428

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...