Αυτοκτονούν τα ζώα; Το ερώτημα διχάζει τους ειδικούς εδώ και αιώνες

Πριν από 40 χρόνια, ο Ρίτσαρντ Ο' Μπάρι είδε την Κάθι, ένα δελφίνι που συμμετείχε στην τηλεοπτική εκπομπή της δεκαετίας του 1960 Flipper, να θέτει τέρμα στη ζωή της. Τουλάχιστον έτσι ισχυρίζεται. Αφού τον κοίταξε στα μάτια, βυθίστηκε στο βάθος της μεταλλικής δεξαμενής και σταμάτησε να αναπνέει. Εκείνη τη στιγμή, από εκπαιδευτής δελφινιών, ο Ρίτσαρντ Ο' Μπάρι μετατράπηκε σε έναν ένθερμο υποστηρικτή των δικαιωμάτων των ζώων. Ο ρόλος του στον «Ορμο», το βραβευμένο με Οσκαρ ντοκιμαντέρ του Ελληνοαμερικανού Λιούις Ψυχογιού που πραγματεύεται τη μαζική σφαγή των δελφινιών στην Ιαπωνία, τον έκανε διάσημο. Μιλώντας στο αμερικανικό περιοδικό Time, ο Ο' Μπάρι επιμένει στην άποψή του. Υπενθυμίζει ότι τα δελφίνια είναι ζώα με αυτεπίγνωση και υποστηρίζει ότι εάν η ζωή τους γίνει αφόρητη σταματούν να αναπνέουν. Κι αυτό δεν μπορεί παρά να ορισθεί ως αυτοκτονία.

Η άποψη ότι τα ζώα αυτοκτονούν μπορεί να ακούγεται παράλογη. Το ζήτημα, ωστόσο, έχει απασχολήσει από πολύ παλιά τη φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης ανέφερε ότι ένας επιβήτορας είχε πηδήξει στο κενό όταν κατάλαβε ότι είχε συνευρεθεί ερωτικά με τη μητέρα του.
Με το θέμα είχαν ασχοληθεί, επίσης, οι πρωτοχριστιανικοί θεολόγοι και οι ακαδημαϊκοί της βικτοριανής εποχής. «Σήμερα, όταν αναφερόμαστε στην αυτοκτονία των ζώων, είναι ένας τρόπος να εκδηλώσουμε τη συμπόνιά μας στην κακομεταχείριση που υφίστανται και την αιχμαλωσία τους», υποστηρίζει ο Ντάνκαν Ουίλσον, καθηγητής της Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ στη Βρετανία και συντάκτης μιας μελέτης για τα αυτοκαταστροφικά ζώα, η οποία δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο στην βρετανική επιθεώρηση Endeavour.
Αυτό που ισχυρίζεται ο Βρετανός καθηγητής είναι ότι οι διαφορές ιστορικά στον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το θέμα της αυτοκτονίας των ζώων απεικονίζει τις αξιακές αλλαγές γύρω από αυτά. Οι Λατίνοι, για παράδειγμα, θεωρούσαν την αυτοκτονία των ζώων απολύτως φυσιολογική και ένδειξη ανωτερότητας κάποιων ειδών. Ένα ζώο για το οποίο πίστευαν ότι ήταν αυτοκτονικό και το σέβονταν γι' αυτό το λόγο, ήταν το άλογο. Τον 13ο αιώνα, ο καθολικός θεολόγος και φιλόσοφος Αγιος Θωμάς Ακινάτης υποστήριζε ότι η αυτοκτονία ήταν αμαρτία για τους ανθρώπους και αδιανόητη για τα ζώα. Η θέση του ήταν ότι όλα τα δημιουργήματα του Θεού αγαπούν από τη φύση τους τον εαυτό τους κι εξίσου από τη φύση τους θέλουν να κρατηθούν στη ζωή.
Από τότε και για πολλούς αιώνες η συζήτηση ατόνησε. Τον 19ο αιώνα, ωστόσο, αφού ο Δαρβίνος διατύπωσε τη θεωρία ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τα ζώα και όταν αργότερα η χορτοφαγία και τα "πετς" άρχισαν να γίνονται της μόδας, η διαμάχη ήρθε και πάλι στην επιφάνεια. Ο συνήθης ύποπτος αυτή τη φορά ήταν ο σκύλος. Το 1845, η εφημερίδα Ιllustrated London News δημοσίευσε την ιστορία ενός Νιούφαουντλαντ, το οποίο είχε αποπειραθεί πολλές φορές να πνιγεί.
Στη μελέτη του Ντάνκαν Ουίλσον η λίστα μεγαλώνει με την προσθήκη μιας αγριόπαπιας, μιας γάτας, πελεκάνων και σκορπιών. Ο Βρετανός καθηγητής, πάντως, δεν υποστηρίζει σε καμία περίπτωση ότι αυτά τα ζώα είχαν τεχνικά την ικανότητα να θέσουν τέρμα στη ζωή τους.
Καταθέτοντας τη δική του - και πολύ διαφορετική - άποψη για το θέμα, ο Τόμας Τζόινερ, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα στις ΗΠΑ και συγγραφέας του βιβλίου «Μύθοι γύρω από την αυτοκτονία», επισημαίνει έναν κοινό παρονομαστή στις αυτοκτονικές τάσεις των έμβιων όντων. «Στη φύση φαίνεται ότι υπάρχει το ίδιο είδος υπολογισμού», λέει στο Time. «Ο θάνατός μου αξίζει περισσότερο από τη ζωή μου; Οι αυτοκτονίες όλων των ειδών περιλαμβάνουν αυτόν τον υπολογισμό - από τα βακτήρια έως τα έντομα και από τους ανθρώπους που αυτοκτονούν για διάφορους συμβατικούς λόγους έως τους τρομοκράτες καμικάζι».
Στη συζήτηση αυτή χωρούν πολλές απόψεις. Ο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, συγγραφέας του μπεστ σέλερ «Eating Animals», στο οποίο περιγράφει με τον πιο ωμό τρόπο τη διαδρομή ενός ζώου από το εκτροφείο στο σφαγείο και από εκεί στο πιάτο μας, προσεγγίζει το ζήτημα από μια διαφορετική οπτική γωνία. «Πρέπει να εξολοθρεύουμε τις μύγες με τη μυγοσκοτώστρα, αρέσει στα φυτά η κλασική μουσική, αυτοκτονούν οι σκύλοι; Όλα αυτά τα ερωτήματα μπορεί να είναι ενδιαφέροντα, αλλά δεν έχουν καμία σχέση με το πώς αλληλεπιδρούμε με τα ζώα», δηλώνει.
Ο Αμερικανός συγγραφέας είδε πρόσφατα τον «Ορμο» του Λιούις Ψυχογιού. Πιστεύει ότι οι αναφορές του ντοκιμαντέρ στην αυτοκτονία των ζώων είναι κάπως «ύποπτες». «Δεν χρειάζεται να κάνουμε τα ζώα σαν τους ανθρώπους για να τους συμπεριφερόμαστε καλά», λέει. «Θα ήταν αρκετό εάν συμπεριφερόμασταν στα γουρούνια σαν να είναι γουρούνια και στις αγελάδες σαν να είναι αγελάδες».

Κείμενο: Π. Δημητρολόπουλος


ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ