ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΣΧΑ

ΤΟ ΘΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥ ΣΤΗ   Θ Ρ Α Κ Η    Ένα ωραίο δρώμενο από τη Θράκη, που σχετίζεται με την πίστη στην αναγεννητική δύναμη του αβγού, σε συνδυασμό με τη χριστιανική ανάσταση, διέσωσε η Ελπινίκη Σαραντή: "Το πρωί της Καθαράς Δευτέρας, άνδρες με χρωματιστές σερβέτες στο κεφάλι, έβραζαν ένα αβγό, το κρεμούσαν με σπάγκο σε μία λάτα και πορπατούσαν σιγά-σιγά, έψαλλαν νεκρώσιμα, μοιρολογούσαν, έλεγαν του Χριστού το τραγούδι και το έκλαιγαν σαν να πήγαιναν πεθαμένο. Μπρος πήγαινε ένας καθισμένος σε γάιδαρο, γύριζαν όλο το χωριό, ύστερα ανέβαιναν σε ένα ύψωμα, που το έλεγαν Τουρμπέ και εκεί το παραχώνανε. Στη δεύτερη ανάσταση, πήγαιναν και το ξεπαράχωναν και ύστερα διασκέδαζαν με κρασί και τραγούδια". Το θάψιμο του αβγού συμβόλιζε την ταφή του Χριστού, ενώ όταν αυτό ξαναρχόταν στο φως, οι χωρικοί γιόρταζαν την ανάσταση του Ιησού. Πάντως, τα πασχαλινά αυγά δεν είχαν πάντα χαρμόσυνο κόκκινο χρώμα. Στα σπίτια όπου πενθούσαν, βάφονταν μαύρα. Πέραν των αβγών, τη Μεγάλη Πέμπτη ετοιμάζονται μέχρι σήμερα και τα τσουρέκια. Παλιότερα, όταν η πίστη διατηρούσε ακόμη κάποια στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, καθιστώντας τα μέλη της οικογένειας άτρωτα από τα μάγια. Τη Μεγάλη Παρασκευή το πένθος κορυφώνεται. Ακόμη και σήμερα σε κάποια χωριά οι κάτοικοι δεν στρώνουν καν τραπέζι. Το "μενού" της Μεγάλης Παρασκευής αποτελείται από ένα πιάτο ξύδι, όπου όλοι βουτούν το ψωμί και το γεύονται, συμμεριζόμενοι το Θείο Πάθος. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου, που παλιότερα ελάμβανε χαρακτήρα διαγωνισμού μεταξύ των διαφόρων ενοριών για τον ομορφότερο στολισμό.

ΤΟ ΚΡΕΜΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥ -   [ΧΩΡΙΟ ΣΤΡΥΜΗ]- [2003]

Στη Στρύμη, χωριό του Δήμου Σαπών, μας υποδέχτηκε η Πρόεδρος του Συλλόγου Γυναικών κ. Σισμάνη Έλλη, που μας μίλησε για το έθιμο και τη σημασία του. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η κυρία Έλλη συγκινήθηκε με την παρουσία μας, γιατί όπως μας είπε: "Εδώ στο χωριό μας δεν υπάρχουν πλέον παιδιά, το σχολείο είναι κλειστό χρόνια τώρα και ο ερχομός μας ζωντάνεψε το χώρο του παλιού σχολείου, που είναι σήμερα η έδρα του Συλλόγου.'' ΤΟ ΕΘΙΜΟ  Μερικές γυναίκες, ντυμένες με παραδοσιακές στολές, ήταν καθισμένες στα γόνατα σε κύκλο. Μια άλλη γυναίκα κρατούσε ένα μακρύ καλάμι με μια κόκκινη κορδέλα, στην οποία ήταν περασμένο ένα βρασμένο, ξεφλουδισμένο αυγό. Το καλάμι δεν έπρεπε να μένει σταθερό αλλά να κινείται κυκλικά πάνω από τα κεφάλια των γυναικών. Οι γυναίκες με τα χέρια δεμένα πίσω τους, προσπαθούσαν να πιάσουν το αυγό με το στόμα. Διασκεδάσαμε πολύ βλέποντας τις αστείες κινήσεις που έκαναν στην προσπάθειά τους να πιάσουν τ’ αυγό. Καλότυχη είναι αυτή που κατορθώνει τελικά ν ’ αρπάξει τ’ αυγό. Το πιάσιμο του αυγού με το στόμα σημαίνει το σφράγισμα του στόματος με την αρχή της Σαρακοστής και μέχρι την ελευθέρωσή του, την ημέρα του Πάσχα, με το κόκκινο αυγό. Δηλώνει δηλαδή το ξεκίνημα της νηστείας, που σύμφωνα με τη θρησκεία μας πρέπει να κρατήσουμε όλο αυτό το διάστημα. Η χαρά μας έγινε μεγαλύτερη όταν η κυρία Έλλη μας πρότεινε ν ’αναβιώσουμε κι εμείς με τη σειρά μας το έθιμο αυτό. Νομίσαμε όλοι ότι θα το καταφέρουμε αμέσως. Όμως γελαστήκαμε! Ήταν αρκετά δύσκολο αλλά και πολύ διασκεδαστικό..

ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΙΟ ΦΩΣ Ένα από τα βασικότερα τελετουργικά στοιχεία της Ανάστασης είναι το αναστάσιμο φως, με κορυφαία στιγμή την πρόσκληση του ιερέα "Δεύτε λάβετε φως". Παίρνουν τότε οι πιστοί το αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους. Το φως αυτό πρέπει να είναι "καινούργιο". Για αυτό σβήνονται προηγούμενα όλα τα φώτα στο ναό και ανάβονται από τη λαμπάδα του ιερέα, από την οποία παίρνουν το φως και οι ενορίτες. Στη Μακεδονία, μπαίνοντας στο σπίτι, "σταυρώνουν" πρώτα το ανώφλι της εξώθυρας (παλαιότερα ανανέωναν και το φως του καντηλιού ή ακόμη μεταδίδανε το καινούργιο φως στα στείρα ζώα και τα άκαρπα δέντρα, για να τους εξασφαλίσουν τη γονιμότητα). Όπως σημειώνει ο Γεώργιος Μέγας, στο φως της ανάστασης "αποδίδεται δύναμη, όχι μόνο αποτρεπτική των κακών, αλλά και γονιμοποιός, η οποία μεταδίδεται εις ζώα και φυτά, δια χειρός νεαράς γυναικός". Στο μεταξύ, κατά το ελληνικό Πάσχα, αρκετά διαδομένη στο παρελθόν ήταν και η αναπαράσταση της σκηνής των "κεκλεισμένων θυρών". Μπροστά στην πόρτα της εκκλησίας, όταν γινόταν η επιστροφή της πομπής με τα αναμμένα κεριά της Αναστάσεως, ο ιερέας, που παρίστανε τον Χριστό ενώπιον των πυλών της Κόλασης, έλεγε τους διαλογικούς στίχους 7-10 του KΓ ψαλμού του Δαυίδ ("Αρατε πύλας, οι άρχοντες υμών και επάρθητε πύλαι αιώνιοι και εισελεύσεται ο Βασιλεύς της δόξης"). Ο διάκος από μέσα, που παρίστανε το διάβολο, προσπαθούσε να εμποδίζει την είσοδο. Τελικά ο ιερέας έσπρωχνε ορμητικά, άνοιγε τη θύρα και έμπαινε μέσα ως ο λυτρωτής των αρματωλών. Τέλος, μετά τη "δεύτερη" Ανάσταση, ακολουθούσε λιτανεία των εικόνων και χορός, που όχι σπάνια, τον έσερνε πρώτος ο ιερέας της ενορίας.

ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΚΑΙ ΩΜΟΠΛΑΤΟΣΚΟΠΙΑ Στη συνέχεια, σε πολλές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, ακολούθησε η ρίψη στην πυρά ομοιώματος του Ιούδα ή του Οβριού. Το έθιμο, που απαντάται ακόμη και σήμερα σε ορισμένες περιοχές, αποτελεί ένδειξη αγανάκτησης των πιστών για την πράξη προδοσίας του Ιούδα. Πάντως, ελληνικό Πάσχα χωρίς τον παραδοσιακό οβελία δεν νοείται. Στα χωριά η σφαγή του οβελία ακολουθεί συγκεκριμένο τελετουργικό, συμβολίζοντας τη θυσία του Χριστού. Μάλιστα, στις ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας δεν έχει υποχωρήσει ακόμη η πίστη ότι το πασχαλινό αρνί διαθέτει προφητικές δυνάμεις, οπότε οι χωρικοί και ιδιαίτερα οι βοσκοί, επιδίδονται στην "ωμοπλατοσκοπία", προφητεύοντας το μέλλον, με "οδηγό" την πλάτη του σφάγιου. Ο ενθουσιασμός για την Ανάσταση δεν εκφράζεται μόνο με το τσούγκρισμα των αυγών και το εορταστικό φαγοπότι, αλλά περιγράφεται και στα δημώδη τραγούδια, που διασώθηκαν από τη λήθη του χρόνου περνώντας από στόμα σε στόμα. "Τώρα Μεγάλη Πασχαλιά, τώρα καλός μας χρόνος τώρα η γης στολίζεται μ' εννιά λογιώ λουλούδια με πράσινα με κόκκινα, με αξιά και με γαλάζια Σήμερα Χριστός Ανέστη και στους ουρανούς ευρέθη".    Ο εθιμικός κύκλος του Πάσχα συνήθως κλείνει την Κυριακή του Θωμά, που ονομάζεται και "Αντίπασχα". Παλιότερα, όταν το αδράχτι ήταν ακόμη το κύριο αντικείμενο εργασίας για την Ελληνίδα νοικοκυρά, η Δευτέρα που ακολουθούσε την Κυριακή του Θωμά αποκαλείτο "αδραχτανάσταση" και σηματοδοτούσε την επανέναρξη των συνηθισμένων εργασιών. Ωστόσο, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν αξιόλογα έθιμα και για την εβδομάδα της διακαινησίμου (την επομένη μετά την Ανάσταση). Αυτές τις μέρες στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη συνηθίζονται οι περιφορές εικόνων στα χωριά και τους αγρούς με σκοπό την ευλογία του χωριού και των αγρών του για την εξασφάλιση υγείας και πλούσιας σοδειάς. Σε αυτή την περίπτωση, η εορταστική πασχαλινή περίοδος λήγει με τον εορτασμό του αγίου Γεωργίου, γιορτή με ιδιαίτερη ποιμενική σημασία.

ΤΑ ΑΕΡΟΣΤΑΤΑ ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΗΣ ΣΤΟ ΛΕΩΝΙΔΙΟ Μοναδικό στην Ελλάδα είναι και το έθιμο των αερόστατων της Λαμπρής, που συναντάται μόνο στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας. Τη νύχτα της Ανάστασης, αμέσως μετά το "Χριστός Ανέστη" δεκάδες πιστοί, στην πλειοψηφία τους νεαρής ηλικίας, κατευθύνονται σε ένα ξέφωτο που βρίσκεται σε ένα μικρό λοφίσκο. Εκεί έχουν από νωρίς δημιουργήσει παράξενες κατασκευές, που μοιάζουν με μικρά αερόστατα και έχουν ενσωματωμένη μια ειδική θήκη, όπου υπάρχει ένα μικρό κερί. Οι νέοι ανάβουν τα κεριά και αφήνουν τα αερόστατα ελεύθερα. Αυτά, λόγω της άνωσης του αέρα, αλλά και της ζέστης που δημιουργεί η φλόγα του κεριού, αρχίζουν να ανυψώνονται στον ουρανό. Το θέαμα που παρουσιάζεται είναι εντυπωσιακό. Εκατοντάδες φωτάκια βρίσκονται στον αέρα και ταξιδεύουν, μέχρι να σβήσουν τα κεριά, συναγωνιζόμενα τα αστέρια της εαρινής νύχτας.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ Το Άγιο Πάσχα έφτασε και τα έθιμα βγαλμένα από τα βάθη του χρόνου και πλουτισμένα με στοιχεία αλησμόνητων πατρίδων αναβιώνουν στην ελληνική επαρχία τη στιγμή που στις μεγάλες πόλεις ξεθωριάζουν. Από την Κυριακή των Βαΐων και κάθε βράδυ σ΄ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι πιστοί συρρέουν στις εκκλησίες για να παρακολουθήσουν με κατάνυξη τα Θεία Πάθη Τη Μεγάλη Δευτέρα "ο Νυμφίος έρχεται εν τώ μέσω τής νυκτός" ενώ την Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες οδύρεται "η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή", κατά το περίφημο ιδιόμελο τροπάριο τής μοναχής Κασσιανής. Την Μεγάλη Τετάρτη οι νοικοκυρές πλένουν και καθαρίζουν το σπίτι ενώ το απόγευμα γίνεται στην εκκλησία το Μέγα Ευχέλαιο και το βράδυ ο Μυστικός Δείπνος. Το αίμα του Χριστού Tα Έθιμα του Πάσχα αρχίζουν κυρίως την Μεγάλη Πέμπτη γιατί από την ημέρα αυτή ξεκινούν οι προετοιμασίες για το Πάσχα. Με ένα κόκκινο πανί απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο που συμβολίζει το αίμα του Χριστού ξεκινούν στην επαρχία οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές σε όλη τη χώρα βάφουν τα κόκκινα αβγά. Παλιότερα στη Μακεδονία η νοικοκυρά έβαζε το πρώτο αβγό στο εικονοστάσι, από όπου το έβγαζε με την πυροστιά μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να "εξορκίσει" το χαλάζι και τις πλημμύρες. Σε κάποια χωριά της Μακεδονίας όπως οι Ελευθερές, μέχρι πριν από λίγα χρόνια με την μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο τον αβγών σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών. Όσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αβγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους. Στην εκκλησία ψάλλεται η μακρά ακολουθία των Παθών με τα δώδεκα ευαγγέλια και αναπαριστάνεται ξανά η Σταύρωση. Αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια, έτσι την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο επιτάφιος είναι έτοιμος για να δεχθεί το "σώμα του Χριστού" κατά την Αποκαθήλωση. Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα πένθους, ο λαός ζει με μεγάλη κατάνυξη το Θείο Δράμα. Δεν τρώνε γλυκά για την αγάπη του Χριστού που τον πότισαν ξύδι. Ταχινόσουπα, μαρούλι με ξύδι ή φακές με ξύδι είναι τα συνήθη φαγητά. Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου. Της πομπής προπορεύεται η μπάντα ή η χορωδία και παίζει πένθιμα εμβατήρια, ακολουθούν οι ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα, πρόσκοποι, και οι πιστοί που ψέλνουν καθ' όλη τη διάρκεια της λιτανείας. Σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια και αρώματα, κρατώντας αναμμένα κεριά. Το Άγιο Φως Το Μεγάλο Σάββατο, μετά το τέλος της λειτουργίας της Ανάστασης, όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους τη λαμπάδα με το Άγιο φως της Ανάστασης και πριν μπουν στο σπίτι κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα, ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση. Μοναδικό στην υφήλιο παραμένει στην πορεία του χρόνου το ελληνικό Πάσχα, καθώς η αναβίωση μακραίωνων παραδόσεων και εθίμων, αλλά και η αμείωτη πίστη πολλών Ελλήνων, έχουν διαφυλάξει το ιδιαίτερο χρώμα του. Από άκρη σε άκρη της γης, στη μητροπολιτική Ελλάδα, αλλά και στις ομογενειακές κοινότητες των πέντε ηπείρων, το Πάσχα των Ελλήνων εξακολουθεί να διατηρεί τα μοναδικά χαρακτηριστικά του. Παρά τους καταιγιστικούς ρυθμούς της καθημερινότητας του Νεοέλληνα, που θα μπορούσαν να έχουν νεκρώσει την πίστη και το συναίσθημα, ευτυχώς δεν έχουν ακόμη εκλείψει οι αντιστασιακοί της παράδοσης, οι οποίοι διαφυλάττουν σαν κόρη οφθαλμού ήθη και έθιμα, αφήνοντας πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενεές Ελλήνων.  http://dim-sapon.rod.sch.gr/diafora/Gegonota/PASXA_ETHIMA/ethima_pasxa.htm